Ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός
Ήταν μια πνευματική κίνηση που εκτεινόταν στο διάστημα 1670-1821 και είχε σκοπό την καλλιέργεια εθνικής συνείδησης, που θα οδηγούσε στην εξέγερση και την εθνική αποκατάσταση. Φορείς του Διαφωτισμού αναδείχθηκαν οι Φαναριώτες ηγεμόνες που αναλάμβαναν την διακυβέρνηση των Παραδουνάβιων Ηγεμονιών, η Εκκλησία και οι πλούσιοι έμποροι που ζούσαν στις ελληνικές παροικίες του εξωτερικού. Ελληνικά σχολεία ιδρύθηκαν στα εμπορικά κέντρα της Οθωμανικής αυτοκρατορίας και των παροικιών του εξωτερικού στα οποία δίδαξαν λαμπροί δάσκαλοι, συστήθηκαν βιβλιοθήκες και τυπογραφεία, ενώ οι Ελληνες Διαφωτιστές με τα συγγράμματά τους μόρφωσαν το ελληνικό γένος. Σημαντικότεροι Ελληνες Διαφωτιστές αναδείχθηκαν ο Αδαμάντιος Κοραής και ο Ρήγας Βελεστινλής.
Πηγή: www.daskalos.edu.gr
Το πραγματικό του όνομα ήταν Αντώνιος Κυριαζής. Γεννήθηκε το 1757 στο Βελεστίνο της Θεσσαλίας. Πήρε την αρχική του μόρφωση στο Βελεστίνο και συνέχισε τις σπουδές του στα Αμπελάκια.
Το 1785 πήγε στην Κωνσταντινούπολη, όπου εντάχθηκε στο περιβάλλον των Φαναριωτών, ενώ το 1788 εγκαταστάθηκε στη Βλαχία ως διοικητικός υπάλληλος. Πραγματοποίησε δυο ταξίδια στη Βιέννη το 1790 και το 1796 για να τυπώσει τα βιβλία του. Εργα του το “Σχολείο των ντελικάτων εραστών”, το “Φυσικής Απάνθισμα”, ο “Ηθικός Τρίποδας” και ο “Ανάχαρσης”. Ομως το σημαντικότερο έργο του είναι η “Νέα Πολιτική Διοίκησις των κατοίκων της Ρούμελης, της Μικράς Ασίας, των Μεσογείων Νήσων και της Βλαχομπογδανίας” που περιείχε α) τον Θούριο, γνωστό επαναστατικό άσμα, β) μια επαναστατική προκήρυξη, γ) τη διακήρυξη των δικαιωμάτων του ανθρώπου σύμφωνα με τα πρότυπα των Γάλλων Διαφωτιστών και δ) το Σύνταγμα του Ρήγα.
Ο Ρήγας ονειρευόταν τη δημιουργία ενός ομοσπονδιακού παμβαλκανικού κράτους που θα αντικαθιστούσε την οθωμανική αυτοκρατορία και στο οποίο οι Ελληνες θα είχαν κυρίαρχη θέση. Για την πραγματοποίηση αυτού του στόχου προσπάθησε να εξεγείρει όλους τους υπόδουλους στους Τούρκους λαούς της Βαλκανικής εναντίον του κοινού τυράννου.
Προσπάθησε να συναντήσει τον Μεγάλο Ναπολέοντα για να τον πείσει να βοηθήσει την εξέγερση των βαλκανικών λαών. Ομως συνελήφθη από τους Αυστριακούς, με τους οποίους βρισκόταν σε πόλεμο ο Ναπολέοντας και παραδόθηκε στους Τούρκους. Οι Τούρκοι τον σκότωσαν δια στραγγαλισμού το 1798 στο Βελιγράδι.
Η Φιλική Εταιρεία
Δημιουργήθηκε στις 14 Σεπτεμβρίου του 1814 στην Οδησσό από τρεις Ελληνες εμπόρους, τον Νικόλαο Σκουφά, τον Αθανάσιο Τσακάλωφ και τον Εμμανουήλ Ξάνθο. Στόχος της Εταιρείας ήταν η απελευθέρωση του ελληνικού έθνους.
Η ίδρυσή της ήταν αποτέλεσμα της ωριμάνσης των Ελλήνων μέσα από τον Νεοελληνικό Διαφωτισμό, της διάψευσης κάθε ελπίδας για βοήθεια από τις ευρωπαικές δυνάμεις, και της αυξανόμενης επαναστατικής ψυχολογίας που δημιουργούνταν μετά την επιβολή της Ιερής Συμμαχίας στην Ευρώπη.
Οι τρεις ιδρυτές δημιούργησαν ένα συνωμοτικό μηχανισμό για να μυήσει τους Ελληνες. Η μύηση, η αλληλογραφία και η επικοινωνία μεταξύ των μελών της Εταιρείας ακολουθούσε όλους τους κανόνες μυστικότητας (ψευδώνυμα, κρυπτογραφικό αλφάβητο, συνθηματικές λέξεις, κλπ.)
Μετά το 1818 οι μυημένοι ανέρχονταν σε χιλιάδες και υπήρχε ανάγκη για έναν αρχηγό με πανελλήνια ακτινοβολία και διεθνή αναγνώριση. Ο αρχηγός βρέθηκε στο πρόσωπο του Αλέξανδρου Υψηλάντη, ο οποίος ήταν αξιωματικός του ρωσικού στρατού και υπασπιστής του τσάρου. Με τον ορισμό του άρχισαν οι προετοιμασίες για την εξέγερση. Μάλιστα έγινε προσπάθεια για συννενόηση με τους άλλους βαλκανικούς λαούς.
Η Επαναστάση στη Μολδοβλαχία
Η εξέγερση των Ελλήνων εναντίον των Τούρκων ουσιαστικά άρχισε στις 22 Φεβρουαρίου 1821 (με το Ιουλιανό ημερολόγιο), όταν ο Αλέξανδρος Υψηλάντης, αρχηγός της Φιλικής Εταιρείας πέρασε τον Προύθο ποταμό που χώριζε τη Ρωσία από τις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες με σκοπό να οργανώσει εκεί κίνημα εναντίον των Τούρκων.
Ο Υψηλάντης διάλεξε να ξεκινήσει την επανάσταση στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες, τη Μολδαβία και τη Βλαχία, διότι στις περιοχές αυτές απαγορευόταν η παραμονή τουρκικού στρατού, ενώ από το 1709 οι τοπικοί άρχοντες ήταν Ελληνες Φαναριώτες.
Η επανάσταση στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες κατέληξε σε αποτυχία μέσα σε λίγους μήνες. Οι λόγοι θα πρέπει να αναζητηθούν στην έλλειψη αξιόμαχων δυνάμεων και στην άρνηση του ηγέτη των Βλάχων Θεόδωρο Βλαδιμιρέσκου να συνδράμει τον Υψηλάντη. Επίσης στον αφορισμό του Υψηλάντη από τον Πατριάρχη Γρηγόριο Ε’, ύστερα από αφόρητες τουρκικές πιέσεις και απειλές για σφαγές των χριστιανών και στην άδεια που παραχώρησε ο τσάρος να εισέλθουν τουρκικά στρατεύματα στις Ηγεμονίες για να αντιμετωπίσουν τους Φιλικούς. Τελικά ο Υψηλάντης συνετρίβη στο Δραγατσάνι και οι οπλαρχηγοί Γεωργάκης Ολύμπιος και Φαρμάκης στη μονή του Σέκκου.
Η Επανάσταση στον Ελλαδικό Χώρο
Στην Πελοπόννησο, λίγο μετά τη εξέγερση στις Ηγεμονίες, οι Τούρκοι κάλεσαν τους Ελληνες προεστούς στην Τρίπολη, διοικητικό κέντρο της περιοχής, με σκοπό να τους κρατήσουν ως ομήρους. Πολλοί προεστοί, κυρίως από την Αχαία, συναισθάνθηκαν τον κίνδυνο και με διάφορες προφάσεις απέφυγαν να πάνε στην Τρίπολη. Με αγωνία περίμεναν να μάθουν τα νέα από τις Ηγεμονίες.
Ήδη όμως από τις 14 έως τις 20 Μαρτίου είχαν αρχίσει εξεγέρσεις σε πολλά μέρη της Πελοποννήσου, όπως στο Αγρίδι, στις Κατσάνες και στον Παλαιόπυργο. Στις 21 Μαρτίου κηρύχθηκε η επανάσταση στη Μάνη και μια μέρα αργότερα ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης πολιορκούσε την Καλαμάτα.
Στις 25 Μαρτίου ο επίσκοπος Παλαιών Πατρών Γερμανός σήκωσε το λάβαρο της επανάστασης στο μοναστήρι της Μεγίστης Λαύρας στα Καλάβρυτα. Εκεί ήταν συγκεντρωμένοι οι περισσότεροι προεστοί περιμένοντας να πληροφορηθούν αν η Ρωσία θα υποστηρίξει τον αγώνα των Ελλήνων εναντίον των Τούρκων. Το γεγονός αυτό θεωρείται ως η “επίσημη” έναρξη της ελληνικής επανάστασης. Μέχρι τις 28 Μαρτίου η επανάσταση είχε γενικευθεί σε όλη την Πελοπόννησο και μόνον η Τρίπολη με τη γύρω περιοχή της και το χωριό Λάλα είχε παραμείνει στην κατοχή των Τούρκων. Τις πρώτες ημέρες οι επαναστάτες προσπάθησαν να καταλάβουν τα φρούρια γύρω από τις πόλεις και αφού το κατάφεραν αυτό συγκεντρώθηκαν γύρω από την Τριπολιτσά. Τελικά η Τριπολιτσά έπεσε στα χέρια των Ελλήνων στις 23 Σεπτεμβρίου.
Τις επόμενες ημέρες η επανάσταση επεκτάθηκε και στην υπόλοιπη Ελλάδα. Στις 4 Απριλίου ξεσηκώθηκαν οι Ελληνες στην ανατολική Στερεά Ελλάδα και κατέλαβαν τη Λιβαδειά, την Αμφισσα και την Αταλάντη. Μια μέρα νωρίτερα είχαν προσχωρήσει στην επανάσταση οι Σπέτσες, ακολούθησαν στις 6 Απριλίου τα Ψαρά, η Υδρα στις 16, η Σάμος και η Κάσος στις 26 του ίδιου μήνα.
Στις αρχές Μαίου έφθασε στη Θεσσαλία ένας λόγιος και δάσκαλος του Γένους, ο Ανθιμος Γαζής, ο οποίος με τα κηρύγματά του παρότρυνε τους Ελληνες ννα εξεγερθούν εναντίον των Τούρκων. Τελικά η επανάσταση εξερράγη στις 7 Μαίου στις Μηλιές του Πηλίου και αμέσως επεκτάθηκε στις περιοχές του Βόλου και του Βελεστίνου.
Στη Μακεδονία η επανάσταση κηρύχθηκε στις 17 Μαίου. Ηδη από τις 11 Μαρτίου είχε αποβιβαστεί στο Αγιο Ορος ο Φιλικός Εμμανουήλ Παπάς και με κέντρο τη μονή Εσφιγμένου άρχισε να στρατολογεί ενθουσιώδεις επαναστάτες. Η επανάσταση επεκτάθηκε και στη Χαλκιδική, τον Ολυμπο και το Βέρμιο. Οι υπόλοιπες περιοχές της Μακεδονίας δεν ξεσηκώθηκαν διότι οι Τούρκοι συνέλαβαν τους προεστούς και τους κρατούσαν ομήρους επιβάλλοντας παράλληλα καθεστώς τρομοκρατίας στην ύπαιθρο.
Στη δυτική Ελλάδα πρωτοστάτησε στον ξεσηκωμό το Μεσολόγγι. Στις 20 Μαίου υψώθηκε η σημαία της επανάστασης στο διοικητήριο της πόλης και την επομένη στο Αιτωλικό. Στις 25 Μαίου κηρύχθηκε επίσημα η επανάσταση στο Ξηρόμερο από τον οπλαρχηγό της περιοχής Γεώργιο Βαρνακιώτη.
Στην Κρήτη οι πρώτες συγκρούσεις μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων σημειώθηκαν στις 11 Ιουνίου στο Θέρισο, ενώ τις επόμενες ημέρες διεξήχθησαν σφοδρές μάχες στο Ρέθυμνο, στα Χανιά και στα Σφακιά.
Η Ηπειρος άργησε να ξεσηκωθεί. Η αιτία ήταν η ανταρσία του Αλή Πασά εναντίον του Σουλτάνου και η συμμαχία των Σουλιωτών με τον Αλή. Ομως στα μέσα Σεπτεμβρίου οι Σουλιώτες επιτέθηκαν στο Τόσκεσι σε Τουρκαλβανούς, πιστούς στον σουλτάνο, ενώ τρεις μέρες αργότερα νίκησαν μεγάλες τουρκικές δυνάμεις στα Πέντε Πηγάδια.
Το 1822 και το 1823 οι Τούρκοι προσπάθησαν να ανακουφίσουν όσα φρούρια άντεχαν ακόμη στις επιθέσεις των Ελλήνων, αλλά οι ενέργειές τους δεν είχαν τα αποτελέσματα που περίμεναν. Εγιναν δυο εκστρατείες μια στη δυτική Ελλάδα με επικεφαλής τους πασάδες Ομέρ Βρυώνη και Κιουταχή και στην ανατολική από τον Δράμαλη. Οι πρώτοι, παρά τις πρώτες επιτυχίες τους ηττήθηκαν από τους Ελληνες στο Μεσολόγγι τον Δεκέμβριο του 1822, ενώ ο Δράμαλης υπέστη φοβερή πανωλεθρία στα Δερβενάκια από τον Κολοκοτρώνη και τον Νικηταρά. Ο τουρκικός στόλος στη διάρκεια του καλοκαιριού είχε προσπαθήσει να επικρατήσει στη θάλασσα. Ομως μετά την καταστροφή της Χίου ο Κανάρης κατόρθωσε να πυρπολήσει την τουρκική ναυαρχίδα. Οι μόνες τουρκικές επιτυχίες ήταν η καταστολή της επανάστασης στη Μακεδονία και την Ηπειρο.
Το 1823 οι Τούρκοι προσπάθησαν να στείλουν την κύρια δύναμη του στρατού τους στη δυτική Ελλάδα και τον στόλο στην ανατολική, αλλά υπέστησαν και πάλι μεγάλες απώλειες στον παρνασσό και στο Μεσολόγγι. Επίσης οι Ελληνες κατόρθωσαν να καταλάβουν το φρούριο του Ακροκορίνθου. Ομως όλη η Θεσσαλία υποτάχθηκε στους Τούρκους.
Τον επόμενο χρόνο ο σουλτάνος ήρθε σε συνεννόηση με τον Μωχάμετ Αλι, πασά της Αιγύπτου για να στείλει τον γιο του, Ιμπραήμ πασά με στρατό και στόλο στην επαναστατημένη Ελλάδα. Εκείνος αποβιβάστηκε τον Φεβρουάριο του 1825 στην Πελοπόννησο. Μέχρι τα τέλη του 1825 οι Ελληνες οπλαρχηγοί παρά τις προσπάθειές τους δεν μπόρεσαν να τον εμποδίσουν να απλώσει τις δυνάμεις του στην Πελοπόννησο και να καταστρέφει τις σοδειές, τα χωριά και τους οικισμούς.
Τον Ιανουάριο του 1826 ο Ιμπραήμ συγκέντρωσε τις δυνάμεις του γύρω από το Μεσολόγγι και άρχισε να το πολιορκεί. Τελικά η ηρωική αυτή πόλη έπεσε στα χέρια του στις 10 Απριλίου. Ομως οι δυνάμεις του είχαν υποστεί βαρύτατες απώλειες και δεν μπόρεσε να κατανικήσει τις δυνάμεις των Ελλήνων στην Πελοπόννησο το καλοκαίρι του ίδιου έτους, ούτε να ανεφοδιαστεί με άνδρες και πολεμοφόδια από την Κωνσταντινούπολη. Επίσης τον Αύγουστο του 1826 ο Κιουταχής κατάφερε να καταλάβει την Αθήνα παρά την αντίσταση του Καραισκάκη.
Η Διπλωματική Δραστηριότητα
Οι Ελληνες βλέποντας ότι δεν μπορούσαν να αντιμετωπίσουν τον Ιμπραήμ ζήτησαν βοήθεια από την Ευρώπη. Αν και οι πρώτες εκκλήσεις των Ελλήνων προς τις Μεγάλες Δυνάμεις για βοήθεια χρονολογούνται από το 1821 ωστόσο η αδυναμία τους να αντιπαραταχθούν στον Ιμπραήμ τους ώθησε να ζητήσουν την προστασία της Αγγλίας. Η προτίμησή τους αυτή δικαιολογείται από τις φιλελληνικές ενέργειες του υπουργού Εξωτερικών της Αγγλίας Τζώρτζ Κάνιγκ το 1823. Συντάχθηκε ένα κείμενο με το οποίο ζητούνταν από την Αγγλία να αναλάβει την προστασία τους από τους Τούρκους.
Ο Κάνιγκ δεν δέχθηκε την πράξη της Υποτέλειας. Είχε αρχίσει όμως να ωριμάζει η σκέψη μεταξύ των Μεγάλων Δυνάμεων για διπλωματική λύση του Ελληνικού Ζητήματος. Ετσι στις 4 Απριλίου 1826 υπεγράφη μεταξύ της Αγγλίας και της Ρωσίας πρωτόκολλο με το οποίο προβλεπόταν η δημιουργία ανεξάρτητου ελληνικού κράτους, χωρίς όμως να καθορίζονται τα σύνορά του.
Η θέληση των Μεγάλων Δυνάμεων για λύση του Ελληνικού Ζητήματος έγινε προφανής όταν στις 6 Ιουλίου 1827 υπεγράφη συνθήκη στο Λονδίνο από την Αγγλία, τη Ρωσία και τη Γαλλία με σκοπό τη διαπραγμάτευση μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων για τη δημιουργία ενός αυτόνομου ελληνικού κράτους, φόρου υποτελούς στην Τουρκία. Η αδιαλλαξία της Τουρκίας οδήγησε τις Μεγάλες Δυνάμεις να καταστρέψουν μεγάλο μέρος του στόλου του Ιμπραήμ στο Ναβαρίνο.
Το 1828 ανέλαβε τη διακυβέρνηση της Ελλάδας ο Ιωάννης Καποδίστριας. Ο Καποδίστριας έθεσε ως στόχο της πολιτικής του να πετύχει την αναγνώριση ανεξάρτητου ελληνικού κράτους με διευρυμένα σύνορα. Γι’ αυτό τήρησε πολιτική ίσης φιλίας με τις τρεις Δυνάμεις και έφερε το Ελληνικό Ζήτημα σε πρώτη θέση στην ευρωπαική διπλωματική κονίστρα. Η πολιτική του γνώρισε τη δικαίωση στις 22 Ιανουαρίου 1830 όταν με τη συνθήκη του Λονδίνου η Μεγάλη Βρετανία, η Γαλλία και η Ρωσία αναγνώρισαν την ύπαρξη ανεξάρτητου ελληνικού κράτους που θα περιλάμβανε την Πελοπόννησο, την Εύβοια, τις Κυκλάδες και τις Σποράδες, ενώ τα βόρεια σύνορα της χώρας θα ορίζονταν από τους ποταμούς Σπερχειό-Αχελώο. Τα επόμενα χρόνια η συνοριακή γραμμή αναθεωρήθηκε προς το ευνοικότερο. Πραγματικά στις 14 Αυγούστου του 1832 οι Μεγάλες Δυνάμεις πρότειναν τη γραμμή που ορίζεται από τον Παγασητικό και τον Αμβρακικό κόλπο.
Στα τέλη Δεκεμβρίου του 1832 η Οθωμανική αυτοκρατορία αποδέχθηκε την τελική ρύθμιση των συνόρων. Ο ελληνικός αγώνας είχε δικαιωθεί. Ομως τα σφάλματα των Ελλήνων και οι αντικρουόμενες επιδιώξεις των Μεγάλων Δυνάμεων δεν επέτρεψαν παρά τη δημιουργία ενός μικρού ελληνικού κράτους στην άκρη της Βαλκανικής, ενώ το μεγαλύτερο μέρος του Ελληνισμού παρέμενε εκτός των ελληνικών συνόρων.
Το νέο κράτος μεγάλωσε σιγά σιγά περιλαμβάνοντας στους κόλπους του ολοένα και μεγαλύτερο μέρος του Ελληνισμού. Το 1864 η Μεγάλη Βρετανία παραχώρησε στην Ελλάδα τα Επτάνησα, το 1881 προσαρτήθηκε η Θεσσαλία και η περιοχή της Αρτας, το 1913 η Μακεδονία, τα νησιά του Αιγαίου και η Κρήτη, το 1919 η Θράκη και, τέλος, το 1947 έγινε η ένωση των Δωδεκανήσων με την Ελλάδα.
Οι Φιλέλληνες
Ήδη από τον 18ο αι. είχε αρχίσει να δημιουργείται έντονο ενδιαφέρον στην Ευρώπη για τα ελληνικά κλασικά γράμματα, την τέχνη και τον πολιτισμό. Στις αρχές του 19ου αι. πολλοί Ευρωπαίοι περιηγητές επισκέφθηκαν τον ελλαδικό χώρο για να γνωρίσουν από κοντά τους απογόνους των αρχαίων Ελλήνων.
Όταν ξέσπασε η ελληνική επανάσταση πολλοί Ευρωπαίοι ήρθαν να πολεμήσουν στην Ελλάδα στο πλευρό των Ελλήνων πολεμιστών, ενώ το κίνημα του φιλελληνισμού εξαπλώθησε σε όλη την Ευρώπη. Οι πιο γνωστοί είναι ο λόρδος Βύρων, ο Φραγκίσκος Αστιγκς, ο Τόμας Γκόρντον, ο Κάρολος Φαβιέρος, ο Ριχάρδος Τσώρτς και ο Σανταρόζα.
Παράλληλα το 1823 δημιουργήθηκε η Ελληνική Επιτροπή του Λονδίνου και δυο χρόνια αργότερα το Κομιτάτο των Παρισίων. Επίσης δημιουργήθηκαν επιτροπές για τη συγκέντρωση χρημάτων και την αγορά εφοδίων για τους μαχόμενους Ελληνες. Οι πιο δραστήριες επιτροπές βρίσκονταν στο Παρίσι, στη Γενεύη, στο Λονδίνο και στο Μόναχο.
Πηγή: www.daskalos.edu.gr
