Τελευταία ακούμε διαρκώς για παιδιά που κακοποιούνται, για παιδιά που πέφτουν θύματα εκμετάλλευσης ή παραμελούνται από τους δικούς τους. Οι ειδήσεις και τα νέα -σχεδόν εβδομαδιαίως- παρουσιάζουν και ένα τέτοιο περιστατικό.
Με τελευταίο παράδειγμα την 7χρονη που έπεσε θύμα κακοποίησης από τον ίδιο της τον παππού στην Λαμία και λαμβάνοντας υπ’ όψιν το γεγονός, ότι κανένα παιδιατρικό νοσοκομείο στην περιφέρεια δεν διαθέτει ιατροδικαστή, επισκεφθήκαμε τη νεοσύστατη Μονάδα Φροντίδας για την Ασφάλεια των Παιδιών – «Σόφη Βαρβιτσιώτη» της Β΄ Παιδιατρικής Κλινικής ΕΚΠΑ στο Νοσοκομείο Παίδων «Π. & Α. Κυριακού» και μιλήσαμε με την κα. Αλεξάνδρα Σολδάτου – Επίκουρη Καθηγήτρια Παιδιατρικής και υπεύθυνη της Μονάδας και την κα. Αφροδίτη Στάθη, διοικητική διευθύντρια του ΕΛΙΖΑ, του συλλόγου που στήριξε την πραγματοποίηση αυτής της μονάδας. Έτσι, μάθαμε τα πάντα για την λειτουργία και την προσφορά της εν λόγω μονάδας.
“Το πρόβλημα της κακοποίησης ή της παραμέλησης είναι πολύπλευρο και δεν αφορά μόνον έναν”
«Όλο αυτό ξεκίνησε πριν από ακριβώς 3 τρία χρόνια ενδονοσοκομειακά. Ο σχεδιασμός μάς πήρε περίπου έναν χρόνο και στη συνέχεια αυτό που έπρεπε να κάνουμε ήταν να εκπαιδεύσουμε την ομάδα μας. Παράλληλα, ξεκίνησε μια εκστρατεία ευαισθητοποίησης μιας ευρύτερης ομάδας γιατρών και άλλων επιστημών υγείας, γιατί χωρίς εκπαίδευση τίποτα δεν μπορεί να γίνει. Υλοποιήσαμε, λοιπόν, ένα πρόγραμμα εκπαίδευσης ομάδας παιδιάτρων σε θέματα κακοποίησης σε όλη την Ελλάδα. Πέρα από παιδιάτρους εκπαιδεύτηκαν νοσηλευτές, γιατροί άλλων ειδικοτήτων ακόμα και αστυνομικοί. Γιατί το πρόβλημα της κακοποίησης ή της παραμέλησης είναι πολύπλευρο και δεν αφορά μόνον έναν», διευκρινίζει η κα. Σολδάτου και με τη σειρά της συμπληρώνει η κα. Στάθη (φωτό):
«Είμαστε αρκετά πίσω ως χώρα στο θέμα της προστασίας των παιδιών και η λειτουργία της μονάδας συνιστά το επιστέγασμα μιας προσπάθειας της Β’ Παιδιατρικής Κλινικής τους ΕΚΠΑ και του ΕΛΙΖΑ σε συνεργασία με τις ιατρικές σχολές των Πανεπιστημίων YALE και IOWA. Έχοντας, λοιπόν, ως βάση τα δεδομένα της χώρας μας για το πώς λειτουργεί ο μηχανισμός για την προστασία των παιδιών – γιατί νομοθεσία υπάρχει, αλλά αυτό που φαίνεται είναι, ότι κάτι δεν λειτουργεί σωστά στο σύστημα– η πρόκληση που αντιμετωπίσαμε αρχικά ήταν το πώς θα φτιάξουμε κάτι για να βελτιώσουμε αυτόν τον μηχανισμό».
“Στόχος είναι να προλάβουμε το πρόβλημα στη ρίζα του”
Στόχος της Μονάδας είναι να διασφαλιστεί η αναγνώριση των βρεφών και παιδιών σε κίνδυνο για όλες τις μορφές κακοποίησης ή παραμέλησης σε ολοένα μικρότερες ηλικίες και η καλύτερη φροντίδα τους με τη συνεργασία επαγγελματιών διαφορετικών ειδικοτήτων, εντός και εκτός του νοσοκομείου σε έναν άρτια οργανωμένο χώρο.
«Η κακοποίηση, η παραμέληση ή η αμέλεια δεν είναι ένα προσωρινό πρόβλημα μερικών παιδιών. Είναι δυνητικά ένα πολύ επικίνδυνο πρόβλημα για τη ζωή τους. Υπάρχουν παιδιά που χάνουν τη ζωή τους είτε επειδή κακοποιήθηκαν είτε επειδή οι γονείς δεν ήταν επαρκώς ενημερωμένοι για την φροντίδα και την επιμέλεια τους. Και, δυστυχώς, δεν υπάρχουν στοιχεία γι’ αυτά τα παιδιά. Υπάρχει μια μελέτη επιδημιολογική, η οποία, όμως, βασίστηκε σε παιδιά πολύ μεγάλης ηλικίας. Στόχος δεν είναι να φτάνεις 15 χρονών και να βιώνεις στο περιβάλλον σου τη βία. Στόχος είναι οι παιδίατροι που παρακολουθούν τα μικρά παιδιά να έχουν την ευκαιρία, πριν ακόμα αυτά τα παιδιά πάνε στο σχολείο και παρατηρήσει κάτι ο νηπιαγωγός ή ο δάσκαλος, να ανιχνεύσουν το πρόβλημα. Να το προλάβουν στη ρίζα του. Και αυτό προσπαθούμε να κάνουμε στην Μονάδα Φροντίδας για την Ασφάλεια των Παιδιών – Σόφη Βαρβιτσιώτη», διευκρινίζει η κα. Σολδάτου και συνεχίζει:
»Υπολογίζεται, ότι περίπου 9 στα 10 περιστατικά κακοποίησης δεν βγαίνουν στην επιφάνεια. Άρα καταλαβαίνετε, ότι όσο καλύτερα κάνουμε τη δουλειά μας εμείς εδώ τόσο περισσότερα θα αποκαλύψουμε. Στόχος της Μονάδας είναι να αποκαλύπτεται μεγαλύτερο ποσοστό κακοποιημένων παιδιών όσο νωρίτερα γίνεται».
Από την πλευρά του ΕΛΙΖΑ η κα. Στάθη τονίζει: «Αν κανείς θέλει να προσεγγίσει το θέμα της κακοποίησης σοβαρά, πρέπει να το δει πολυεπίπεδα και πολύπλευρα. Αυτό που προσπαθούμε είναι να ενεργοποιήσουμε ευρύτερα την βελτίωση του μηχανισμού ξεκινώντας από περιστατικά που έρχονται στο Παίδων Αγλαΐα Κυριακού, από αυτήν εδώ τη Μονάδα. Στόχος είναι ο τρόπος που θα αντιμετωπιστεί ένα περιστατικό στην Αθήνα να είναι ίδιος και για ένα περιστατικό στην Αλεξανδρούπολή, το Ηράκλειο και στην επαρχία εν γένει. Να μην χάνεται πολύτιμος χρόνος μέχρι το παιδί να έρθει στην Αθήνα. Για να συμβεί αυτό συνδέσαμε τις 12 πανεπιστημιακές παιδιατρικές κλινικές της χώρας. Η βάση μας είναι η Αθήνα και η δράση μας απλώνεται στις υπόλοιπες πόλεις». Επιπλέον, δίνει φως και σε μία άλλη διάσταση της καθημερινότητας των γονέων που ίσως αρκετοί να μην γνωρίζουν. «Ξέρετε, ότι ακόμα και το ταρακούνημα που καμιά φορά κάνουν οι γονείς στα μωρά τους είναι επικίνδυνο για την υγεία τους; Η Μονάδα μας δεν είναι εδώ μόνο για προστατεύσει τα παιδιά, αλλά και για να ενημερώσει για όσα υπάρχει πιθανότητα να το θέσουν σε κίνδυνο».
“Έρχονται σε εμάς άνθρωποι που έπεσαν και οι ίδιοι θύματα κακοποίησης ως παιδιά”
Σύμφωνα με την κα. Στάθη «το θέμα της κακοποίησης δεν είναι ένα θέμα που μπορεί κανείς να το κρύψει. Έρχονται σε εμάς άνθρωποι οι οποίοι δεν είχαν ανοιχτεί ποτέ για δικά τους προβλήματα και κλαίγοντας μας εξομολογούνται, ότι ήταν θύματα κακοποίησης. Είναι ένα σοβαρό ζήτημα της δημόσιας υγείας, που δεν πρέπει να αμελούμε. Υπάρχουν στατιστικές στην Αμερική που δείχνουν, ότι αν ένα κακοποιημένο παιδί δεν το φροντίσεις όταν είναι μικρό, κοστίζει στην πολιτεία 3 με 4 φορές περισσότερο».
«Και αυτό διότι μεγαλώνοντας αυτός ο άνθρωπος θα παρουσιάσει ψυχολογικά προβλήματα, ενώ αυξάνεται ο κίνδυνος για προβλήματα υγείας. Τα άτομα αυτά δεν μπορούν να διαχειριστούν τα προβλήματά τους και έχουν την τάση να υιοθετούν βλαβερές συνήθειες, όπως τη χρήση ουσιών και την κατανάλωση αλκοόλ. Παράλληλα, παρουσιάζουν συχνότερα καρδιαγγειακά προβλήματα ή διάφορα είδη καρκίνων, ενώ είναι πιθανό να υιοθετήσουν και στην ενήλικη ζωή τους ιογενείς συμπεριφορές τις οποίες βίωσαν ή έζησαν ως μάρτυρες», αιτιολογεί η κα. Σολδάτου.
“Μέχρι πρότινος δεν υπήρχε καν μάθημα για την παιδική κακοποίηση στην Ιατρική Σχολή”
«Μέχρι πρότινος δεν υπήρχε καν μάθημα για την παιδική κακοποίηση στην Ιατρική Σχολή. Αντιλαμβάνεστε, λοιπόν, ότι δεν υπήρχαν εκπαιδευμένοι γιατροί πάνω σε αυτό. Το μάθημα της κακοποίησης στην παιδική ηλικία ενετάχθη στην ύλη της Ιατρικής Σχολής πριν περίπου έναν χρόνο. Αν δεν υπάρχουν οι άνθρωποι που θα ασχοληθούν εξειδικευμένα με αυτό δεν μπορεί να γίνει κάτι. Η Μονάδα ήρθε να κάνει ακριβώς αυτό: να επιστεγάσει τις προσπάθειες που γίνονται, να εκπαιδεύσει τους αρμόδιους και να ενημερώσει γονείς και κηδεμόνες», τονίζει η κα. Σολδάτου.
Η κα. Στάθη δίνει έμφαση στο γεγονός των ελάχιστων δεδομένων που είχαμε πάνω στο θέμα κακοποίησης και παραμέλησης των παιδιών και συγκρίνει το επίπεδο της χώρας μας σε αυτό το κομμάτι με άλλες, υπερτονίζοντας έτσι τη σημασία ύπαρξης μιας τέτοιας μονάδας. «Τέτοια κέντρα, τα οποία προσφέρουν περισσότερα από όσα κάνει η δική μας μονάδα, στην γειτονική Τουρκία υπάρχουν περίπου 40, ενώ στην Αμερική φτάνουν τα 900 (λέγονται “advocacy centers”)!».
Εξατομικευμένη φροντίδα και προστασία για το κάθε παιδί ξεχωριστά
Αυτό που θα γίνεται στην μονάδα είναι να συγκεντρώνονται όλοι οι αρμόδιοι και να συζητούν τις πληροφορίες που έχουν συλλέξει για το κάθε παιδί. Έτσι θα κερδίζεται πολύτιμος χρόνος και θα κατατίθεται ένας ολοκληρωμένος φάκελος με τα στοιχεία της εκάστοτε υπόθεσης. Πλέον, όλοι οι εμπλεκόμενοι θα έχουν έναν χώρο συνάντησης και θα αποφασίζεται πιο γρήγορα το τι πρέπει να γίνει.
«Αυτό προσπαθούμε να κάνουμε. Έτσι ώστε τα παιδιά για τα οποία υπάρχει υπόνοια κακοποίησης να μπορούν να τα εκτιμούν άνθρωποι που είναι πρόσωπα αναφοράς σε χώρο φιλικό για το παιδί, όπως είναι η μονάδα μας, η οποία διαθέτει όλα τα απαραίτητα για την εξέταση του παιδιού – καταφέραμε να έχουμε ακόμα και μηχάνημα τελευταίας τεχνολογίας για να εξετάζουμε μελανιές, μώλωπες ή γρατζουνιές, που ίσως φέρουν τα παιδιά, σε βάθος και με μεγαλύτερη ευκρίνεια.
Συγκεκριμένα, τα μέλη της Μονάδας θα μπορούν:
- Να εκτιμούν σε συνεργασία με τους εκάστοτε θεράποντες ιατρούς του Νοσοκομείου πιθανά περιστατικά κακοποιημένων παιδιών, στο πλαίσιο διεπιστημονικής ομάδας.
- Να εξετάζουν τα εν λόγω παιδιά και τις οικογένειές τους.
- Να καταγράφουν συστηματικά τα περιστατικά και να διασφαλίζουν την έγκαιρη και σωστή διαχείρισή τους.
- Να προσφέρουν συστηματικές υπηρεσίες ενημέρωσης του γενικού κοινού και να πραγματοποιούν προληπτικές δράσεις για την προφύλαξη των παιδιών από την βία και την αμέλεια.
- Να προσφέρουν εξειδικευμένες πληροφορίες και συμβουλές σε ιατρούς που διαχειρίζονται περιστατικά σε όλη τη χώρα.
- Να συντονίζουν τις δράσεις των εκπαιδευμένων παιδιάτρων που υπηρετούν στα πανεπιστημιακά νοσοκομεία της χώρας μας.
- Να διαμορφώσουν καινοτόμα εκπαιδευτικά προγράμματα για όλες τις κατηγορίες επαγγελματιών που εμπλέκονται στη φροντίδα παιδιών σε κίνδυνο για όλες τις μορφές κακοποίησης και παραμέληση.
«Αυτό που θέλουμε να εξασφαλίσουμε είναι, ότι βλέποντας ένα παιδί στη Μονάδα μας δεν θα μας ξεφύγει κάτι που είναι πολύ σημαντικό για την υγεία του», διευκρινίζει η κα. Σολδάτου «και θα το πετύχουμε με βάση και τα διεθνή πρότυπα, αφού η Μονάδα μας διαθέτει ένα ιατρικό εξεταστήριο κατάλληλα διαμορφωμένο και φιλικό για τα παιδιά και έναν χώρο συνάντησης και εργασίας για όλους όσους εμπλέκονται στη φροντίδα τους».
“Δεν θέλουμε να χωρίσουμε οικογένειες. Θέλουμε να ενημερώσουμε γονείς και να προλάβουμε δυσάρεστα γεγονότα”
«Ο καλύτερος τρόπος για να διασφαλιστεί το παιδί είναι να παραμείνει στο νοσοκομείο μέχρι να διευκρινιστεί τι ακριβώς έχει συμβεί. Έπειτα, ανάλογα με το περιστατικό, υποστηρίζεται η οικογένεια ή μπορεί να αποφασιστεί μια κοινωνική εποπτεία. Γίνονται, λοιπόν, οι απαραίτητες παρεμβάσεις στην κοινότητα προκειμένου το παιδί να παραμείνει ασφαλές και να υποστηριχτεί η κοινότητα», ξεκαθαρίζει η κα. Σολδάτου (φωτό) και συμπληρώνει:
«Εμείς δε θέλουμε να χωρίσουμε τις οικογένειες. Ίσα ίσα θέλουμε να ενημερώσουμε γονείς και να προλάβουμε ατυχήματα, δυσάρεστα γεγονότα και επιβλαβείς για το παιδί συνθήκες. Γι’ αυτό και προσπαθούμε να εντοπίσουμε το πρόβλημα στη ρίζα του, γιατί αργότερα μπορεί τα πράγματα μπορεί να είναι πολύ πιο σοβαρά».
Τι πρέπει να κάνει κάποιος αν αντιληφθεί ότι ένα παιδί είναι θύμα κακοποίησης;
Η κα. Στάθη ξεκαθαρίζει το τοπίο σε αυτή την απορία που μπορεί να έχουμε όλοι: «Η διαδικασία επισήμως λέει ότι όταν υπάρχει τέτοια υποψία οι αρμόδιες αρχές είναι η εισαγγελία και η αστυνομία. Απο εκεί και πέρα επειδή ακριβώς τα παιδια μπορεί να έχουν φωνή, αλλά δεν μιλάνε πρέπει κανείς να δει τους επαγγελματίες που είναι δίπλα τους. Ο νηπιαγωγός και ο δάσκαλος ή ο γιατρός. Σε αυτές τις περιπτώσεις υπάρχουν διαδικασίες που υπάγονται στην κάθε κατηγορία και πρέπει να ακολουθηθούν. Πάρτε για παράδειγμα τον δάσκαλο. Όπως μάθαμε και για την περίπτωση της μαθήτριας στην Λαμία, η δασκάλα ενεργοποίησε τον μηχανισμό. Πήρε τηλέφωνο σε μία γραμμή και έκανε την αναφορά. Η επίσημη διαδικασία, λοιπόν, λέει, ότι ο δάσκαλος πρέπει να αναφέρει την υποψία του στο διεθυντή και ο διευθυντής να κάνει την αναφορά. Τον υποχρεώνει ο νόμος γι’ αυτό. Στην περίπτωση της Λαμίας, βέβαια, δεν ξέρουμε αν η διαδικασία ακολουθήθηκε επακριβώς. Μικρή σημασία έχει τώρα πια.
Κι αν ο πολίτης διστάσει να ειδοποιήσει την αστυνομία υπάρχει ο Συνήγορος του Παιδιού, η γραμμή στο Χαμόγελο του Παιδιού, το 11525. Υπάρχουν εναλλακτικές γραμμές και τρόποι να μιλήσει όποιος αντιλαμβάνεται, ότι κάτι δεν λειτουργεί σωστά σε μία οικογένεια. Δεν είναι ανάγκη να πάει στην αστυνομία αν αυτό του είναι άβολο».
Από την πλευρά του νοσοκομείου η κα. Σολδάτου σημειώνει, ότι οι γιατροί πρέπει να εντοπίσουν κάποιο εύρημα στο παιδί και τότε είναι υποχρεωμένοι από το νόμο να κάνουν την αναφορά. «Η αναφορά που φεύγει από το νοσοκομείο είναι αναφορά υπόνοιας. Δεν είναι ανάγκη να αποδείξουμε ότι το παιδί είναι κακοποιημένο. Εμείς καταθέτουμε την υπόνοια και οι αρμόδιες αρχές από εκεί και πέρα καταρρίπτουν ή επιβεβαιώνουν την αναφορά μας. Μάλιστα, αν κάποιο παιδί έρθει στις υπηρεσίες μας και έχει εύρημα, το οποίο οφείλεται σε κακοποίηση και εμείς δεν το αναφέρουμε είμαστε υπόλογοι γι΄αυτό».
“Προσπαθούμε να αλλάξουμε τη στάση ζωής που έχουν ορισμένοι, οι οποίοι γνωρίζουν και δεν μιλούν”
«Εμείς προσπαθούμε να αλλάξουμε την φιλοσοφία, τη νοοτροπία, τη στάση ζωής που έχουν ορισμένοι, οι οποίοι γνωρίζουν και δεν μιλούν. Πάρτε για παράδειγμα τις πρόσφατες περιπτώσεις της Λέρου και της Ζακύνθου, όπου ένας νέος σκότωσε τον βίαιο πατέρα του. Η κοινωνία γνώριζε και δεν μιλούσε. Πλέον, προσπαθούμε να μιλάμε για κακοποιημένα, πληγωμένα και παραμελημένα παιδιά όλοι. Και το θετικό είναι, ότι υπάρχουν σημάδια βελτιώσης και αλλαγής αυτής της συμπεριφοράς», καταλήγει η κα. Στάθη με την κα. Σολδάτου να συμπληρώνει:
«Για να επιτευχθεί αυτή η αλλαγή απαιτείται εκπαίδευση, συνεχής και διαβίου. Αυτό θα κάνουμε εδώ. Όχι μόνο σε γιατρούς και επιστήμονες υγείας, αλλά και γονείς. Προσωπικά, με έχει συγκινήσει και η ενεργός συμμετοχή όλων των Πανεπιστημιακών Κλινικών της χώρας μας, αλλά και των απλών πολιτών που ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμά μας όπου κι αν βρεθήκαμε. Η ευαισθητοποίηση του κόσμου είναι συγκινητική και οι προσπάθειές μας δεν θα σταματήσουν εδώ…».
